Starka podziwała sie jeszcze bez łokno za swoimi jak szli w pole. Łonai jyno mały Józik łostali w chałupie. Poszła do izby, odewrziła szrank, wyciongła czysto zopaska i podziwała się na swoji szaty, kiere tak piyknie wisiały zrolowane, coby sie nie popuczyły. Siostra Luca sztyjc ji godo: czamu w nich nie łazisz, jyno ciyngiym w tym szranku ci wiszą, jak zemrzesz to ci je wyciepiom i tyla bydzie. Ale starka jest inszo niźli Luca. Szporuje, a szkoda ji w piyknych szatach po chałpie łazić. Wlazła do kuchni, ukroła se sznitki, pomazała fetym z buncloka, a Józikowi dała opiyntek pomazany miodym. Z byfyja wyciongła dwie szolki, naloła malcki i przyloła mlykiym. Tomkała se tyn chlyb w kawie, bo zymbów już ni mioła, a z gebisem nierada chodziła. Podziwała sie na Józika - podziaw sam Józik, aże ci ta ciompa utrza, dyć tyś je dycki zamazany.

- Starko, a wy sie lepi w zdrzadle obejrzicie, jako wyglądocie. Kudły wom wiszom nad gymbom jak szlajer. A bes gebisu wyglądocie jak staro heksa.
- Ty pieroński giździe, stroć sie, bo jak cie mazna, to bydziesz widzioł.
- Wziyna lać i ciepła za nim, tako była wnerwiono. Postawiła se kibel z ziymniokami, wloła do garca wody, siadła na ryczce i ziymioki zaczła szkrobać. W saku wisiały gruszki, kiere Neszka prziniesła. Pewnikym bydzie je musiała do krałzy wsadzić, abo na pieczki przerobić. Ciyngiym jakoś robota
- wzdychła se ciynszko. Stanyła i bez łokno wyjrzała - te pieroński kury, bezkuryje, zaś do zegrodki wlazły i dropiom wiela wlezie, wszystko zaś bydzie poniszczone. Ciepła sie gibko je wygonić, młode trusioki szmatlały sie i pod nogami.
- Jeszcze se skuli was szłapy połomia - wrzeszczała na cały plac.
- Co tak wrzeszczysz? Gonisz sie czy co?
To szoł naprany Karlik z gospody.
- A ty coś zaś taki ożrały, ożyroku jedyn. Wlazła do zegródki: tomaty zdziubane, szałot zeszmatlany, a tam zaś pokopane.
Te diosecki kury, jakby co żryć ni miały, s nimi to zowdy ino łostuda. Aże starke łeb rozboloł. Poszła po flaszka s tom wodom św. Antoniczka, co łod Matyldy dostała, siedła se na leżance i głowa pomazała. Zaczyna rzykać zdrowaśki, bo inaczy by to nie pomogło. Dyć rychtyk - głowa przestoła jom boleć. Ktoś wloz do siyni. A to gorolka prziszła z pytlym na plecach.
- A siednijcie se, dyć wom dom fazolonki, pojycie se, a tysz łod wos co kupia. Dejcie mi klamerek i rogolka, a lo niewiasty bych nudelkula wziyna, bo ni mo. Gorolko, biyda w tych waszych górach, ponoć. Poczekejcie, a dom wom sfiter i inksze rzeczy do waszych dziecek, nasze to jusz mają małe.
- Bóg zapłać, tacyście dobrzy, z Bogiym.
Starka była teraz rada - cza pomoc biydnym. Miyszała w garcach i wspominała jak straszno biyda jako dziecko przeszła. Jak jeji starka rzykała kożdy dziyń, coby sie tysz roz żuru mogła najeść do syta.

Zamieszczamy kolejne opowiadanie gwarą, dokumentujące obyczaje i stosunki społeczne panujące w jastrzębskich wsiach w połowie XX wieku. Tytułowa starka to obecna babcia. Pełniła ona ważną rolę w wielopokoleniowej rodzinie śląskiej, praktycznie była osobą najważniejszą. Można było nie stosować się do jej rad, czy decyzji, były one jednak wcześniej uzgadniane z gospodarzem, więc dyskusje i niesubordynacja nie miały sensu.

Dziś powiedzielibyśmy, że była organem wykonawczym pilnującym organizacji robót i podziału prac w gospodarstwie, zajmowała się też domem i dziećmi. Ciekawym zjawiskiem do lat sześćdziesiątych był też system zaopatrzenia gospodarstw wiejskich. Sklepów było mało, dość powiedzieć, że po drugiej wojnie światowej w Boryni nie było żadnego, zaopatrywano się w Szerokiej, Żorach i w sklepie mięsnym na Pniówku. Istniała jednak instytucja domokrążców pełniąca rolę handlu obwoźnego. Nosili z sobą drewnianą skrzyneczkę (walizeczkę), a w niej wszystkie cuda świata: agrafki, nożyczki, spinki i zapinki, guziki, igły zwykłe i do maszyn do szycia, nici do tych maszyn, wsuwki do włosów zwykłe i ozdobne, naparstki, druty do szydełkowania, tamborki, haczyki do podnoszenia oczek w pończochach, zamki błyskawiczne. Co nie mieściło się w skrzynce znajdowało się w przepastnych kieszeniach długich płaszczy. Wymienić setek tych drobiazgów nie sposób bo były tam również perfumy, mydełka, kolczyki i pierścionki. Handlem zajmowały się też "gorolki", bo tak nazywano góralki z Beskidu Żywieckiego. Handlowały wyrobami z drewna. Były to rogolki, chochle, maselniczki, klamerki, wieszaki na ubrania (bigle), grabie i wspaniałe zabawki! Wszelkiego typu wozy drabiniaste, koniki na biegunach, ptaszki na kółkach machające skrzydłami, wszystko drewniane, pięknie malowane w ludowe wzory. Nijak tym za bawkom do obecnych plastikowych straszydeł. Gorolki przestrzegały terytorialnego podziału, nie konkurowały ze sobą. Były bardzo zżyte z mieszkańcami wsi, w których handlowały.

Znały stosunki rodzinne w poszczególnych gospodarstwach. Nocowały co roku u tych samych rolników. Swój towar, wykonany przez mężów w okresie zimowym, przywoziły pociągiem w większej ilości i przechowywały na stacjach kolejowych. Zbierały też zamówienia na większe przedmioty drewniane - maśniczki czy dębowe beczułki. Odbierano je w następnym sezonie. Gorolka krążyła po wsi wczesną wiosną, po ustąpieniu śniegu przez kilka dni, aż sprzedała cały towar. Był to biznes rodzinny, przekazywany z pokolenia na pokolenie. Stąd też gorolka chodziła czasami z córką lub synową, aby mogły nawiązać kontakty z miejscową ludnością i prowadzić w przyszłości interes. Niewiele się zmieniło: zamawia się w internecie i kurier przywozi towar. Tyle, że dawniej można było negocjować cenę, wręcz zaprojektować wyrób. Niestety kurier przyjeżdżał na następną wiosnę. Jastrzębskie gorolki przyjeźdżały do nas z Kamesznicy.

P.S. Woda św. Antoniego to nic innego jak spirytusowy wyciąg z płatków lilii św. Antoniego tzw. antoniczków. Stosowano zewnętrznie na bolące miejsca, skuteczna na migrenę. Mężczyźni używający ten wyciąg do płukania gardła uzupełniali starkom braki w butelce wodą, bywało że święconą.

Parafia św. Katarzyny w Jastrzębiu Górnym to najstarsza parafia terytorialnie położona w historycznym Jastrzębiu. Ciekawostką jest fakt, że prócz odpustu w święto patrona parafii, wyjątkowo uroczyście obchodzi się drugi odpust Opatrzności Bożej. Historia kultu Opatrzności Bożej w tej parafii sięga roku 1764, kiedy ówczesny pan na Jastrzębiu Georg Ludwig von Strachwitz inicjuje powstanie Bractwa Opatrzności Bożej. Papież Klemens XIII dzień odpustu ustalił na szóstą niedzielę po Zielonych Świątkach (trzy miesiące po Wielkanocy). W roku 1773 Bractwo funduje trójkątny obraz z okiem Opatrzności i napisem "Módlcie się do Opatrzności Boskiej Boga najwysżego, bośmy są iego lud, y owieczki iego". Już od roku 1765 pielgrzymują do Opatrzności Bożej mieszkańcy Żor i Rybnika. Śluby pielgrzymkowe uczyniono po powodziach jakie nawiedzały te miasta - procesje wiernych do dzisiaj jeżdżą do Jastrzębia. Rosnący kult Opatrzności Bożej spowodował, że w roku 1860 Bractwo Opatrzności Bożej liczyło 1000 członków miejscowych i zamiejscowych. W roku 1811 spłonął drewniany kościół św. Katarzyny - ocalały z pożaru obraz Opatrzności Bożej oddano na przechowanie do pałacu hrabiego Strachwitza. Obraz ten, w uroczystej procesji, powrócił do kościoła dopiero w 1931 roku i został umieszczony nad barokowym ołtarzem, w prezbiterium. Samym procesjom odpustowym innym razem poświęcimy więcej miejsca, po to aby w tym numerze przedstawić atmosferę jastrzębskich odpustów z przełomu lat 50 i 60 XX wieku. Została ona znakomicie oddana w prezentowanym opowiadaniu.

We ślonskij kulturze znane som a używane roztomajte koszyki, ale te nojbardzij znane to waszkorby. Som łone splytane ze wikliny bez kory i skiż tego majom bont żołty abo jasnobronotny. A na co take waszkorby boły używane? Na zicher niy nosiyło sie w nich karfoli ze pola, bo głownie boły łone na pranie. Yno niy idzi o zmazane lonty do pranio, abo mokre oblyczki zaro po praniu, kere trza boło wiyszać na sznorach do ususzynio. Niy. We waszkorbie nosiyło sie wysuszone już pranie do magla, abo godało się tyż - do maglownie. Toż sie tam ususzone pranie we waszkorbie ukłodało. Na wiyrch naciepowało sie jako deka i tak obwinione poranie we tym waszkorbie niosły dwie osoby do magla. Dwie, bo to miało swoja woga, ale tyż we waszkorbie boły dwa hyngle.

A do czego jeszcze Ślonzoki używały waszkorbow? A dyć idzie pedzieć ogolnie, że do wszyjskigo, do czego boł potrzebny, yno boła tukej tako grund-zasada. We waszkorbie trzimnało sie yno czyste rzeczy, żeby go niy zmarasić - bo niyskorzij niy szło by już w nim nosić czystego pranio do magla. A dyć jednym ze zastosowań, jake terozki umia se spomnieć, to boło robiynie ze waszkorba łożeczka dlo blank małego dziecka. Bo pamiyntom, że jak urodzioł sie moj bracik, to piyrsze dni niy społ łon we łożeczku, ale we waszkorbie wymoszczonym wielgim zogowkiym i dekom. Tam go przeblykali i zmiyniali powijoki. A że mój łojciec mioł już wtedy auto, to jak trza boło tego bajtlika kanś autym zawiyźć, to sie go brało wroz ze tym waszkorbym - i wtedy waszkorb robiioł z a nosidełko. Bestoż waszkorb we ślonskij kulturze mo swoj zocny plac. I mono tyż terozki kto z wos spomnie sie, na co te waszkorby jeszcze sie przidowały?

Wiklinowy kosz - tłumaczenie